ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) IGI એરપોર્ટ પર કસ્ટમ્સ દ્વારા જપ્ત કરવામાં આવેલી ચોરાયેલી ઐતિહાસિક પ્રતિમાનું રહસ્ય ખોલવામાં સક્ષમ ન હતું. ઘણા પુસ્તકો અને શાસ્ત્રોમાં પણ મૂર્તિ વિશેની માહિતી મળી નથી. આખરે ASIએ તંત્ર શાસ્ત્રની તપાસ શરૂ કરી હતી, જેમાં સફળતા મળી હતી.
આ પિત્તળની બનેલી લગભગ 400 વર્ષ જૂની ‘કોતરક્ષી’ એટલે કે દસ હાથવાળી માતા ચામુંડાની મૂર્તિ છે. તેની કિંમત અંદાજે 3 કરોડ રૂપિયા છે. 2021 માં ઓડિશાના બડચાનામાં જે મંદિરમાંથી તે ચોરાઈ હતી તે મંદિરમાંથી હવે વડાપ્રધાન કાર્યાલયની સૂચનાને પગલે ગયા મહિને તેને સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું.
આ ઐતિહાસિક પ્રતિમાની ચોરી કરીને વિદેશ લઈ જવામાં આવી રહી હતી. ASIને આ મૂર્તિ વિશે વર્ષ 2022 માં ખબર પડી, જ્યારે તેની ચોરી થયાના એક વર્ષ પછી. કસ્ટમ્સે આ પ્રતિમાને ઈન્દિરા ગાંધી એરપોર્ટ પર રોકી હતી, જેને હોંગકોંગ લઈ જવામાં આવી રહી હતી.
ASIની ટીમ આ પ્રતિમાનું નિરીક્ષણ કરવા ગઈ હતી, ઘણા અભ્યાસ બાદ ASIએ પ્રતિમાને વિદેશ મોકલવાનું બંધ કરી દીધું હતું, પરંતુ ASIને આ પ્રતિમાની ઐતિહાસિકતા વિશે કોઈ માહિતી મળી ન હતી. આ પ્રતિમાની તસવીરો લીધા બાદ સચવાયેલી મૂર્તિઓ બાદ અન્ય મોટી મૂર્તિઓ વિશે પણ માહિતી લેવામાં આવી હતી, પરંતુ કંઈ મળ્યું નહોતું. પ્રતિમા એક રહસ્ય બની ગઈ હતી. ત્યારબાદ ASIને તંત્ર શાસ્ત્રમાં મૂર્તિ શોધવાનો વિચાર આવ્યો.
તંત્ર શાસ્ત્રને લગતા ઘણા પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યા પછી, ASI ઓડિશાની તંત્ર વિદ્યા સાથે સંબંધિત તંત્ર અને ઓડિશા પુરતકની સક્ત આર્ટ સુધી પહોંચ્યો. તે ઓડિશામાં પ્રચલિત તંત્ર વિદ્યા સાથે સંબંધિત છે. પ્રો. થોમસ ડોનાલ્ડસન દ્વારા લખાયેલા આ પુસ્તકના ત્રીજા ખંડમાં આખરે ઐતિહાસિક પ્રતિમા વિશેનું ચિત્ર અને માહિતી મળી.
આ પછી, પ્રતિમા વિશે માહિતી મેળવવા માટે ASIની એક ટીમને ઓડિશાના બડચાના મોકલવામાં આવી હતી, જ્યાં લોકોએ ફોટોગ્રાફ્સ દ્વારા પ્રતિમાની ઓળખ કરી હતી. ગામના લોકોએ મૂર્તિની ચોરી સામે નોંધાયેલી FIR પણ બતાવી.
મંદિરમાંથી મૂર્તિ ચોરાઈ જતાં ગ્રામજનો ભયભીત થઈ ગયા હતા. ત્યાં એવી માન્યતા પ્રચલિત હતી કે મંદિરમાંથી મૂર્તિની ચોરીનો અર્થ થાય છે કે કંઈક ખરાબ થવાનું છે. કોતરક્ષીની મૂર્તિ મળી હોવાની જાણ થતાં, ગ્રામજનોએ વડાપ્રધાન કાર્યાલયને તેને પરત કરવા માટે પત્ર લખ્યો હતો.
જે બાદ વડાપ્રધાન કાર્યાલયે આ મૂર્તિને મંદિરમાં પરત કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો. પત્ર મળતાં જ ASIએ તેને કસ્ટમ્સમાં મોકલી આપ્યો હતો. કેન્દ્રીય મંત્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાનની પહેલ બાદ, ઐતિહાસિક મૂર્તિ ઓડિશાના એ જ મંદિરમાં સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી જ્યાંથી તેની ચોરી થઈ હતી. એએસઆઈએ મૂર્તિને પોતાની પાસે રજીસ્ટર કરવા ઉપરાંત તેની સુરક્ષાની પણ વ્યવસ્થા કરી છે.
